رفتارهـای مالــی دولـت و عملکرد بلندمدت اقتصاد ملی: آسیب‌ها و آموخته‌ها

نویسندگان

1 عضو هیأت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه

2 دانشجوی دکتری، دانشگاه الزهرا، دانشکده علوم اجتماعی و اقتصادی

چکیده

درمقاله حاضر با استفاده از روش تحلیلی-تاریخی و بر اساس نظریه‌های «دولت غارتگر» و رویکرد«فرآیند انتخاب»، وضعیت بودجه‌ریزی کشور در 150 سال گذشته مورد بررسی قرار گرفته وبا استناد به نظریه‌های فوق، تأثیر رفتار مالی دولت بر روند توسعه کشور تحلیل شده است.بدین منظوردر بخش نخست این مقاله، تعریف ماهیت دولت در نظریه‌های اقتصادی آمده است.در بخش دوم با مروری بر انقلاب انگلستان در ربع پایانی قرن 17، تأثیر تغییر ماهیت دولتو به دنبال آن، اصلاح نظام مالی - که در روند این انقلاب به‌وقوع پیوست- بر شکل‌گیریانقلاب صنعتی و توسعه این کشور، مورد بررسی قرار می‌گیرد. در بخش سوم با مروری بر تاریخمعاصر ایران، این موضوع که آیا تغییر در حوزه سیاست در عمل به تغییر در ماهیت دولت،اصلاح نظام مالی این نهاد و قرار گرفتن کشور در مسیر توسعه انجامیده یا خیر، بررسیشده است. در بخش چهارم نیز 2 تجربه در زمینه اصلاح ساختار مالی دولت را بازگو کردهو نتایج هرکدام را بررسی می‌کنیم. آنچه که از این بررسی به‌دست آمد این است که اگرچه تحولات مهم در عرصه حکومت در مقاطعی توانسته است تغییراتی در جهت بهبود فرآیند بودجه‌ریزی کشور ایجاد کند، اما این تغییرات بیشتر مقطعی و در مواردی متکی به افراد خاص درون مجموعه دولت (و نه تغییر ساختار دولت) بوده و با تغییر افراد روندهای اصلاحی نیز متوقف شده‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Government Financial Behavior and Long-Term Economical Performance

نویسندگان [English]

  • Farshad Momeni 1
  • Samaneh Golab 2
1 Faculty Member of Allameh University
2 Ph.D. student, Al-Zahra University, Faculty of Social and Economic Sciences
چکیده [English]

In this study, government budgets in the last 150 years have been examined based on Leviathan state and the selection process theories. Using this descriptive-historical method we evaluate the impact of financial behavior of government on development.
In the first section of this paper, the concept of government nature has been defined and its influence on public finance is fully explained. Moreover, an oil-based economy and the role of public finance in this kind of economy are assessed.

In the second section, we discuss how the English revolution caused a significant modification in nature of government, and played an important role in the industrial revolution and development in England. Later in the third section, we review the contemporary history of Iran, and examine whether any change of policies could possibly lead to an alteration of government nature, modification of financial system, and development improvement. In the fourth section, tree different experiences in monetary reform policies are investigated, and results are discussed.

Finally it is concluded that in all the examined years, government’s interference with performance of enterprises has always resulted in minimizing investment incentives. In other words, rather than being a development motivator, government is seen as an obstacle in development procedure due to wrong policies and inefficient property rights.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Status of government
  • oil state
  • budgeting
-        السن، منسر (1382). استبداد، مردم‌سالاری و توسعه. در دولت، فساد و فرصت‌های اجتماعی: تعامل اندیشه‌ها در اقتصاد سیاسی توسعه، (ص۱۶۲- ۱۳5) ترجمه: حسین راغفر تهران: انتشارات نقش و نگار.
-        بیوکانان، جیمز (1384). مالیه عمومی و انتخاب عمومی، در مباحثی در باب نظریه انتخاب عمومی(ص 28-13) ترجمه جمسی یوسف، قاسمی محمد یوسفیان علی. تهران: انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلس دفتر مطالعات برنامه و بودجه.
-    تسلیمی، حسین (1388). تأثیر تغییر ماهیت دولت برمالیه عمومی: بسط نظریه توازن دوگانه. فصلنامه اقتصاد و جامعه، شماره 21-22، صص. 217-253
-        تسلیمی، حسین (1387). تبعات اقتصادی تغییر ماهیت دولت از دیدگاه نهادگرایی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقتصاد توسعه، دانشگاه علامه طباطبایی، چاپ نشده.
-        جزایری، شمس‌الدین (1342). قوانین مالیه و محاسبات عمومی و مطالعه بودجه از ابتدای مشروطیت تا به حال، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
-        جمسی، یوسف؛ قاسمی، محمد و یوسفیان، علی (1384). مقدمه‌ای بر نظریه انتخاب عمومی. تهران: انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلس دفتر مطالعات برنامه و بودجه.
-        خضری، محمد (1383). تحلیل اقتصادی رانت‌جوی در بودجه‌ریزی‌ دولتی‌ ایران. پایان‌نامه دکتری اقتصاد، دانشگاه‌ اصفهان، چاپ نشده.
-        خیرخواهان، جعفر (1382). بلای منابع و اثر آزمندی. نامه مفید، شماره38، مهر و آبان، صص. 130- 158.
-        خیرخواهان، جعفر (1385). بلای منابع. فصلنامه اقتصاد و جامعه، مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد، شماره7، صص 25-8.
-        داونز، آنتونی (1384). نظریه‌های اقتصادی رفتار سیاسی در نظام دموکراسی. در کتاب مقدمه‌ای بر نظریه انتخاب عمومی، ترجمه: جمسی، محمد. تهران: انتشارات مرکز پژوهش‌های‌ مجلس، دفتر مطالعات برنامه و بودجه.
-        رنانی، محسن (11/08/1387). «نفت سرمایه اجتماعی و امتناع ازتوسع در ایران»، همایش ضرب‌آهنگ صد ساله نفت. روزنامه سرمایه ص 13.
-        سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور. قانون بودجه، انتشارات سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی، سال 1381-1386.
-        ستاریفر، محمد (1391). اصلاح نظام بودجه‌ریزی اولین گام در توسعه پایدار. نشریه چشم‌انداز ایران شماره 76. صص. 41-33
-        سحابی، عزت‌الله و صابر، هدی (1379). حسرت آن دو سال و تاوان آن شش سال. نشریه ایران فردا، شماره 58، صص. 54-57.
-        سویشر کلاریس، (1386). انقلاب باشکوه .مترجم: مهدی حقیقت‌خواه انتشارات ققنوس.
-        شبیری نژاد، علی‌اکبر (1375). گستره مالی و ساختار بودجه‌ای‌ ایران: الگوی منابع و مصارف. تهران: نشرنی.
-        صابر، هدی (1378). اندیشه به جای نفت. نشریه ایران فردا، شماره 53، صص. 73-67 .
-        صالح‌خو، قاسم (1381). توصیه‌های بین‌المللی در باب موازین و معیار شفافیت مالی. در کتاب بودجه‌ریزی در ایران مسائل و چالش‌ها. تهران: انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلس، دفتر مطالعات برنامه و بودجه.
-        عظیمی، حسین (1380). دولت در علم اقتصاد و توسعه اقتصادی. فصلنامه فرهنگ و اندیشه، شماره دوم، صص. 140-197.
-        عیسوی، چارلز (1971). ت‍اری‍خ‌ اق‍ت‍ص‍ادی‌ ایران: ع‍ص‍ر ق‍اج‍ار، ۱۱۲۱۵ - ۱۳۳۲ه. ق‌، ترجمه: یعقوب آژند (1362). تهران: نشر گستره.
-        قاسمی، محمد (1387). بودجه‌ریزی در ایران. تهران: انتشارات مرکز پژوهش‌های مجلس.
-        قوانین بودجه کشور، وزارت امور اقتصادی و دارایی.
-        کاتوزیان، محمدعلی (1978). اقتصاد سیاسی ایران. ترجمه:  محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی (1371). تهران: نشر مرکز.
-        کارل، تری‌لین (2009). معمای فراوانی: رونق‌های نفتی و دولت‌های نفتی. ترجمه جعفر خیرخواهان (1387). تهران: نشر نی.
-        لمبتون، آن (1952). مالک و زارع در ایران. ترجمه: منوچهر امیری(1377). تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
-        مصدق، محمد (1377). اصول و قواعد و قوانین مالیه بین الملل در ممالک خارج و ایران.تهران: نشرفرزان.
-        معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری (1386-1390).  قانون بودجه. تهران: انتشارات معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری،
-        مومنی، فرشاد (1387). نحوه مواجهه با مازاد درآمد نفتی در سه تجربه جهش قیمت نفت. فصلنامه اقتصاد و جامعه، شماره 18. پاییز و زمستان. صص. 88-63
-        مومنی، فرشاد (1385). ارزیابی نهادگرا از جایگاه دولت و بازار در فرایند توسعه ملی. پژوهش‌های اقتصادی. سال دوم، شماره 6 صص. 159-133.
-        مومنی، فرشاد (1384). اقتصاد سیاسی بودجه ‌ریزی ‌ایران. اقتصاد و جامعه، سال دوم، شماره 6، صص. 200-182
-        مؤمنی، فرشاد (1391). تحول شکوهمند مالی و جنگ تحمیلی، گفت‌وگو با نشریه چشم‌انداز ایران شماره 76 دی و بهمن.
-        میرزا ابراهیمی، رضا (1385). راهکارهای اعمال اصلاحات در حوزه دولت از دیدگاه استیگلیز. اقتصاد و جامعه. شماره6. صص. 77-54.
-        نورث، داگلاس (1990). نهادها تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی.ترجمه محمدرضا معینی (1377). تهران: انتشارات مرکز مدارک اقتصادی اجتماعی سازمان برنامه و بودجه.
-        نورث، داگلاس؛ والیس، جان و وینگاست، باری(2009). چارچوب مفهومی برای تفسیر تاریخ مکتوب بشری، مترجم: جعفر خیرخواهان(1385). اقتصاد سیاسی تحول همه‌جانبه. شماره سوم.
-        نورث، داگلاس (1981). ساختار و دگرگونی در تاریخ اقتصادی. ترجمه: غلامرضا آزاد ارمکی (1379). تهران: نشر نی.
-       نیک‌سیرت، رضا (1381). بررسی مشکلات ساختاری در نظام بودجه‌ریزی ایران‌، پایان‌نامه ‌کارشناسی ارشد رشته اقتصاد، دانشگاه تهران. چاپ نشده.
-        Buchanan, J. M, Tollison, R.D. & Tullock, G. (eds.) (1980). Toward  a Theory of Rent – Secking Society. College Station: Texas, A & M University Press.
-        Engel, E. & Valdés, R. (2000). Optimal Fiscal Strategy for Oil Exporting Countries. IMF Working Paper, No. 00/118.
-        Floor, Willem M. (1998). A Fiscal History of Iran in the Safavid and Qajar Periods. ‎New York: ‎Bibliotheca Persia Press.
-        Liddell, R.W. (1992). Indonesia`s Democratic Past and Future, Comparative Politic.Vol. 24, No.4, pp.443-62.
-        Myrdal, G. (1970). The Soft State in Honour of Lord Balogh, pp.227- 43. London: Weiden. Feld and Nicolson.
-        World Bank, (2003). Medium Term Framework for Transition, Converting Oil Wealth to Development: Economic Memoran-dum, A Country Economic Memorandum, Report 25848-IRN.
-        World Bank, (2012). World Development Indicators.